آدنوم پاراتیروئید چیست؟

آدنوم پاراتیروئید عبارتست از رشد غیر طبیعی غدد پاراتیروئید که باعث اختلال نحوه مدیریت سطوح کلسیم و فسفات بدن توسط پاراتیروئید می شود. افزایش سطوح کلسیم خون می تواند زمینه تشکیل سنگ کلیه، ابتلا به پوکی استخوان و سایر مشکلات سلامت را ایجاد نماید. آدنوم رشد غیرعادی خوش خیم و غیر سرطانی است که برای یک یا چند غده پاراتیروئید روی می دهد.

آدنوم باعث می شود غده پاراتیروئید بیش از نیاز بدن هورمون پاراتیروئید تولید کند. و وضعیتی را ایجاد نماید که هیپرپاراتیروئیدیسم (پرکاری پاراتیروئید) اولیه نام دارد. ترشح بیش از حد هورمون پاراتیروئید تعادل طبیعی کلسیم در بدن را بر هم می زند و باعث افزایش سطوح کلسیم خون می شود.

هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه یک وضعیت مشابه اما غیر شایع تر است که به دلیل نارسایی مزمن کلیه ایجاد می شود. توضیحات کامل در درباره اختلالات پرکاری پاراتیروئید در مقاله غده پاراتیروئید چیست؟ آورده شده است.

غده پاراتیروئید چیست و چه کاری انجام می دهد؟

غدد پاراتیروئید در اطراف غده تیروئید در ناحیه گردن قرار گرفته اند. غالباً غدد پاراتیروئید به تعداد چهار عدد، بیضی شکل و به اندازه نخود هستند. وظیفه این غدد ترشح هورمون پاراتیروئید است که نحوه استفاده بدن از کلسیم را مدیریت می کند.

سلول‌های مغز، قلب، اعصاب، استخوان‌ها و دستگاه گوارش برای کارکرد صحیح خود به کلسیم نیاز دارند. هورمون پاراتیروئید با اثر گذاری بر استخوان ها، کلیه و روده و از طریق جذب و بازجذب به تنظیم مقدار نرمال کلسیم در بدن می پردازد.

چه کسانی به آدنوم پاراتیروئید مبتلا می شوند؟

آدنوم پاراتیروئید عارضه نسبتاً شایعی است و ممکن است در هر فردی روی دهد. زنان سه برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به آدنوم پاراتیروئید هستند و این عارضه بیشتر در سنین 50 تا 70 سالگی دیده می شود.

علائم و علل ایجاد آدنوم پاراتیروئید چه هستند؟

افزایش بیش از حد کلسیم در خون که آن را هیپرکلسمی می نامند می تواند باعث بروز برخی علائم و شرایط از جمله موارد زیر شود:

• خستگی و ضعف عمومی
• پریشانی، اختلال حافظه.
• افسردگی، تحریک پذیری یا آشفتگی ذهنی.
• سنگ کلیه.
• درد استخوان و مفاصل، پوکی استخوان، شکستگی استخوان.
• درد شکم، تهوع و استفراغ.
• یبوست.
• دردهای عمومی بدون علت مشخص.
• فشار خون بالا.
• تکرر ادرار.

گاهی فرد تا زمان انجام آزمایش خون برای چکاپ کلی متوجه ابتلا به این عارضه نشده و علایم خاصی در وی مشاهده نمی شود.

چه چیزی باعث ایجاد آدنوم پاراتیروئید می شود؟

علت بروز آدنوم های پاراتیروئید در اکثر موارد مبهم باقی مانده است. تصور می شود حدود 10 درصد از موارد به صورت ارثی و از والدین منتقل می شوند. پرتوگیری در ناحیه سر و گردن در دوران کودکی یا بزرگسالی نیز می تواند خطر ابتلا به آدنوم را افزایش دهد. همچنین تصور می شود کمبود کلسیم در رژیم غذایی خطر ابتلا در دراز مدت را افزایش می دهد.

هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه عارضه ای است که به دلیل ابتلا به  آدنوم ایجاد می شود. ممکن است این پرکاری پاراتیروئید بواسطه یک یا چند آدنوم یا در موارد بسیار نادر و کمتر از 1  درصد از تمام موارد سرطان پاراتیروئید، ایجاد شود. ابتلا به یک آدنوم منفرد در 85 درصد موارد، دو آدنوم در 4 تا 5 درصد موارد و چهار آدنوم در 10 تا 12 درصد موارد هیپرپاراتیروئیدیسم ملاحظه می شود.

پیامد های آدنوم پاراتیروئید در صورت عدم درمان چیست؟

عدم درمان آدنوم پاراتیروئید افزایش سطوح کلسیم خون را در پی دارد. مقدار بسیار زیاد کلسیم در خون می تواند باعث ضربان قلب نامنظم یا همان آریتمی قلبی، بحران پاراتیروئیدی، یعنی رویدادی بالینی که طی آن فرد تغییرات ذهنی را تجربه می کند که می تواند منجر به نارسایی دستگاه عصبی و کما شود و نهایتاً مرگ شود.

آدنوم پاراتیروئید چگونه تشخیص داده می شود؟

بهترین و کم خطر ترین روش تشخیص آدنوم پاراتیروئید انجام سونوگرافی دقیق توسط متخصص ماهر و مجرب در زمینه تشخیص آدنوم پاراتیروئید می باشد. و سونوگرافی نسبت به روش های دیگر از نظر دقت، سهولت اجرا، راحتی بیمار، فقدان عوارض و دسترسی راحت کاملاً برتر می باشد.

روش دیگر برای تشخیص آدنوم پاراتیروئید استفاده از اسکن هسته ای است. در این روش ماده ای به نام رادیودارو (سستامیبی) به بدن بیمار تزریق شده و سپس از ناحیه گردن بیمار تصویربرداری مقطع نگاری سه بعدی به نام اسپکت (SPECT) انجام می شود. این روش نیز جزء تصویربرداری های اختصاصی برای تشخیص ابتلا به آدنوم پاراتیروئید و موقعیت آن است.

سومین روش برای تشخیص آدنوم پاراتیروئید انجام سی تی اسکن چهاربعدی (4D CT) در مراکز تخصصی است. این روش حساسیت بسیار بالایی برای شناسایی آدنوم پاراتیروئید دارد به گونه ای که در مواردی که امکان تشخیص بواسطه استفاده از سونوگرافی یا اسکن هسته ای وجود ندارد می توان از روش سی تی اسکن چهار بعدی برای این منظور بهره برد. همچنین گاهی آدنوم یا غده پاراتیروئید در محل معمول خود قرار ندارد که این حالت را غدد پاراتیروئید اکتوپیک یا نابجا می نامند. در چنین مواردی، وقتی آدنوم در محلی مانند پشت حلق یا قفسه سینه قرار دارد و شناسایی آن با روش های سونوگرافی و هسته ای امکان پذیر نیست یا دشوار می باشد استفاده از 4D CT بسیار مفید واقع می شود.

معمولاً آدنوم پاراتیروئید زمانی کشف می شود. که سطوح کلسیم در آزمایشات خون از حد طبیعی بالاتر باشد. توجه داشته باشید که مصرف برخی دارو ها مانند دیورتیک های تیازیدی یا لیتیوم می تواند سطوح کلسیم خون را افزایش دهد. پزشک در صورتی که آزمایشات ویژه سطوح هورمون پاراتیروئید میزان این هورمون را بالاتر از حد طبیعی در خون نشان دهند، تشخیص هیپرپاراتیروئیدیسم تأیید می کند.

بیماری اولیه پاراتیروئید تنها با بررسی سطوح کلسیم و هورمون پاراتیروئید تشخیص داده می شود. و داشتن یا نداشتن علایم مرتبط از نظر تشخیصی اهمیت ندارد.

در صورت تایید تشخیص ممکن است آزمایشات بررسی های بیشتری برای جمع آوری اطلاعات و بررسی عوارض در خواست شوند. ممکن است این  بررسی های بیشتر شامل موارد زیر باشند:

• روش های تصویربرداری برای تعیین وجود یک یا چند آدنوم.
• سی تی اسکن کلیه و مجاری ادراری برای بررسی رسوبات کلسیم.
• تست تراکم سنجی استخوان برای اندازه گیری تحلیل استخوانی.
• آزمایش ادرار 24 ساعته برای اندازه گیری میزان کلسیم دفع شده در ادرار.

آدنوم پاراتیروئید چگونه درمان می شود؟

هرچند جراحی برای برداشتن آدنوم پاراتیروئید یک روش شناخته شده برای مدیریت این عارضه است، نیاز به بیهوشی عمومی در بیمارانی که ممکن است همزمان به بیماری های دیگری نیز دچار باشند. می تواند باعث شود آنها شرایط لازم برای انجام عمل جراحی را نداشته باشند. از طرفی برجای ماندن جای زخم پس از جراحی و خطر احتمالی ابتلا به کم کاری مادام العمر پاراتیروئید می تواند باعث شود برخی بیماران تمایلی به انجام جراحی نداشته باشند. با توجه به این دلایل و همچنین پیشرفت های شگرفی که در حوزه مداخلات کم تهاجمی حاصل شده است، استفاده از روش های کم تهاجمی پاراتیروئید با بی حسی موضعی به جای بیهوشی عمومی مورد توجه روزافزون قرار گرفته اند و به گزینه ای مناسب برای همه بیماران به ویژه افرادی تبدیل شده اند که شرایط لازم برای بیهوشی و جراحی را ندارند.

استفاده از تکنیک های تخریبی غیرجراحی که ابلیشن نامیده می شوند با بکار گیری فرکانس های رادیویی برای درمان آدنوم پاراتیروئید با نتایج بالینی عالی همراه بوده است.

ابلیشن رادیوفرکانسی (RFA) یک تکنیک کم تهاجمی است که کاربرد گسترده ای برای درمان گره های خوش خیم تیروئید و اختلالات غدد پاراتیروئید دارد.

روش درمان آدنوم پاراتیروئید با رادیوفرکانس چگونه است؟

در این روش پس از آماده سازی اولیه بیمار شامل پوشیدن لباس مناسب برای عمل و رگ گیری برای ایجاد دسترسی وریدی بیمار در وضعیت خوابیده به پشت قرار می گیرد. و یک بالشتک زیر شانه ها گذاشته می شود تا گردن به صورت کشیده قرار بگیرد. سپس مراحل آماده سازی و استقرار دستگاه رادیوفرکانس انجام شده و از ماده بی حس کننده در محل تیروئید و اطراف غده پارا تیروئید استفاده می شود. برای گذاشتن الکترود RF برش پوست لازم نیست. معمولاً دو مسیر متفاوت برای قرار دادن الکترود مورد استفاده قرار می گیرد که به موقعیت آدنوم نسبت به غده تیروئید بستگی دارد. در طول درمان با استفاده از سونوگرافی دقیق کالر داپلر الکترود در محل مناسب در داخل آدنوم قرار می گیرد. پس از استقرار نوک الکترود در محل مناسب ابلیشن یا تخریب آدنوم پاراتیروئید با فعالسازی دستگاه و استفاده از تکنیک های مختلف انجام می شود. بیمار در طول عمل هشیار است و گاهی روند عمل با توجه به بازخوردی که پزشک از بیمار می گیرد، تغییر می کند. مثلاً اگر عمل دردناک شود بیمار به پزشک اطلاع می دهد و پزشک با تغییر تنظیمات دستگاه درد را از بین می برد. پزشک روند انجام ابلیشن را در مانیتور مشاهده می کند و بر همان اساس ابلیشن و تخریب آدنوم پاراتیروئید کامل می شود.

شرایط بیمار پس از ابلیشن رادیوفرکانسی آدنوم پاراتیروئید چگونه است؟

تجربیات بدست آمده در رابطه با ابلیشن رادیوفرکانسی آدنوم پاراتیروئید نشان می دهد هیچ بیماری پس از عمل نیاز به استفاده از داروی خاصی ندارد. این عمل کم تهاجمی عارضه ای به همراه ندارد و در موارد بسیار نادر گرفتگی صدا پس از عمل وجود داشته که طی چند روز، خودبخود و بدون نیاز به مراقبت خاصی برطرف شده است. معمولاً بیمار می تواند در همان روز انجام عمل برای رفتن به خانه مرخص شود. پزشک از بیمار می خواهد در مقاطعی پس از عمل مجدداً آزمایشاتی برای بررسی سطوح کلسیم و هورمون پاراتیروئید در خون و تایید نرمال شدن این سطوح انجام دهد. معمولاً سطوح کلسیم سرم طی 72 ساعت در همه بیماران نرمال می شود.

نتایج بدست آمده برای ابلیشن رادیوفرکانسی آدنوم پاراتیروئید در تعداد زیادی از بیماران ثابت کرده این روش درمانی برای بیماران مبتلا به هیپرپاراتیروئیدیسم و هیپرکلسمی ناشی از آدنوم پاراتیروئید کاملاً ایمن و مؤثر است. مزایای ذاتی این روش درمانی کم تهاجمی برهان قاطعی برای استفاده از RF به عنوان یک روش درمانی برتر برای همه موارد هیپرپاراتیروئیدیسم ناشی از آدنوم پاراتیروئید می باشد.

 دکتر ابراهیمی نیک متخصص و فلوشیپ فوق تخصصی رادیولوژی