نقش غده پاراتیروئید در بدن چیست؟

نقش غده پاراتیروئید در بدن

غدد پاراتیروئید با تولید هورمون پاراتیروئید سطوح کلسیم خون و استخوان های ما را کنترل می کنند. در این مقاله به معرفی عملکرد طبیعی غدد پاراتیروئید، نحوه نظارت و کنترل کلسیم خون توسط غدد پاراتیروئید و معنای بالا بودن کلسیم خون می پردازیم.

تنها هدف غدد پاراتیروئید کنترل کلسیم در خون در دامنه کاملاً محدودی بین 9.0 تا 10.0 واحد است. به این ترتیب پاراتیروئید میزان کلسیم موجود در استخوان ها و در نتیجه استحکام و تراکم بافت استخوانی را نیز کنترل می کند. اگرچه غدد پاراتیروئید در اطراف و گاهی حتی داخل غده تیروئید قرار می گیرند، عملکرد آنها ارتباطی با یکدیگر ندارد. غده تیروئید متابولیسم بدن را تنظیم می کند. و تأثیری بر سطوح کلسیم ندارد در حالی که غدد پاراتیروئید سطح کلسیم را تنظیم می کنند. و تأثیری بر متابولیسم ندارند. کلسیم عنصری است که امکان هدایت طبیعی جریان های الکتریکی در امتداد اعصاب را فراهم می کند. ارتباطات بین سلول های عصبی و مغزی بواسطه جریان های کلسیم به داخل و خارج سلول های عصبی برقرار می شود. کلسیم همچنین عنصر اصلی برای ایجاد انقباضات عضلانی است. به این ترتیب می توان درک کرد چرا وقتی سطوح کلسیم به کمتر از حد نرمال می‌رسد، ممکن است در انگشتان خود حس سوزن سوزن شدن داشته باشید. یا دچار گرفتگی عضلات شوید. افت ناگهانی سطوح کلسیم می تواند باعث شود که فرد اتفاقات پیرامون خود را به کندی درک کند. یا احساس کند فضای پیرامون وی عوض شده یا مغزش به درستی کار نمی کند. مغز برای عملکرد صحیح خود به سطوح نسبتاً ثابتی از کلسیم در دامنه ای نرمال نیاز دارد و هرگونه تغییر در مقدار کلسیم بدن می‌تواند باعث اختلال عملکرد مغز شود و حس بدی به فرد دست دهد. ترشح بیش از حد هورمون پاراتیروئید بر اثر پرکاری پاراتیروئید یا هیپرپاراتیروئیدیسم باعث بالا رفتن سطوح کلسیم و ایجاد حالت هیپرکلسیمی می‌شود. در این شرایط فرد احساس ضعف می کند، دچار اختلالات خواب می شود. از حد معمول تحریک‌پذیرتر می شود و حتی با کاهش حافظه روبرو می شود. در واقع شایع ترین علائم بیماران مبتلا به اختلالات پاراتیروئید مربوط به مغز است و شامل افسردگی و کمبود انرژی می باشد.

عملکرد طبیعی غدد پاراتیروئید چگونه است؟

چهار غده پاراتیروئید ابعاد بسیار کوچکی دارند اما در عین حال خونرسانی بسیار گسترده ای به آنها انجام می شود. دلیل این اصطلاحاً واسکولاریته بالا به وظیفه آنها مربوط است. غدد پاراتیروئید مسئول کنترل سطوح کلسیم خون در 24 ساعت شبانه روز هستند. با عبور خون از طریق غدد پاراتیروئید، مقدار کلسیم موجود در خون تشخیص داده شده و غده پاراتیروئید با تنظیم تولید هورمون پاراتیروئید (PTH) به این سطوح کلسیم واکنش نشان می دهد. وقطی سطح کلسیم در خون خیلی پایین باشد، سلول های پاراتیروئید آن را تشخیص می دهند و هورمون پاراتیروئید بیشتری تولید می کنند. با آزاد شدن هورمون پاراتیروئید در خون این هورمون به برخی مکان ها در بدن می رسد و با اثرات خود مثلاً رها سازی کلسیم از استخوان ها، میزان کلسیم خون را افزایش می دهد. وقتی سطوح کلسیم در خون بیش از حد بالا باشد، سلول های پاراتیروئید هورمون پاراتیروئید کمتری تولید می کنند یا تولید آن را متوقف می کنند و سطوح کلسیم را کاهش می دهند. این مکانیسم بازخورد همواره در بدن فعال است و میزان کلسیم و به تبع آن هورمون پاراتیروئید را در یک محدوده نرمال بسیار باریک حفظ می‌کند. در فرد عادی که غدد پاراتیروئید سالمی دارد این غدد چندین بار در طول شبانه روز فعال و غیر فعال می شوند تا سطح کلسیم را در محدوده طبیعی حفظ کنند و مغز و عضلات به درستی کار کنند. افرادی که عملکرد پاراتیروئید آنها نرمال است سطوح کلسیم ثابتی دارند که تغییرات آن تقریباً صفر است. اما فردی که غدد پاراتیروئید وی مختل شده اند با نوسانات سطوح کلسیم روبرو می شود. غده پاراتیروئید بیمار سیستم بازخورد تنظیم کلسیم معیوبی دارد و به همین دلیل فرد مبتلا به آن سطوح کلسیمی متغیری نشان می دهد. از بین رفتن توان کنترل تولید هورمون  باعث بروز هیپرپاراتیروئیدیسم می شود.

هورمون پاراتیروئید چگونه کلسیم خون را افزایش می دهد؟

غدد پاراتیروئید مانند تمام غدد درون ریز بدن، هورمون تولید می کنند. هورمون ها پروتئین های کوچکی هستند که می توانند سلول های سایر نقاط بدن را تحت تاثیر قرار دهند تا آنها به شیوه ای خاص عمل کنند. هورمون پاراتیروئید (PTH) تأثیر قابل توجهی بر سلول‌های استخوانی می گذارد و باعث می‌شود این سلول ها کلسیم خود را به جریان خون آزاد کنند. کلسیم از اجزای اصلی در ساختار استخوان‌ هاست و به آن ‌ها استحکام می‌ بخشد. در عین حال یکی از کارکرد های اصلی استخوان‌ ها در بدن فراهم کردن امکان ذخیره‌سازی کلسیم است و با وجود چنین منبع بزرگی از کلسیم، مغز ما هرگز بدون کلسیم نخواهد ماند. استخوان ها در حضور هورمون پاراتیروئید و در تلاش برای افزایش سطوح کلسیم خون، کلسیم خود را از دست می دهند. این فرآیند در شرایط عادی بشکلی کاملاً تنظیم شده روی می دهد و میزان کلسیم استخوان ها در دامنه ای نرمال باقی می ماند اما وقتی مقدار هورمون پاراتیروئید بیش از حد افزایش یابد استخوان ‌ها با سرعتی بسیار بالا به آزادسازی کلسیم به خون ادامه می‌دهند و محتوای کلسیم آنها بشدت کاهش می یابد. این حالت که استئوپنی نام دارد زمینه ساز ابتلا به  پوکی استخوان یا استئوپروز می شود.  در این شرایط منافذ یا تخلخل استخوان ها افزایش می یابد و توده استخوانی کمتری برجای می ماند. وقتی استخوان ها برای چند سال در معرض سطوح بالای هورمون پاراتیروئید قرار گیرند، استحکام خود را از دست می دهند و بسیار مستعد شکستگی خواهند شد.

یکی دیگر از محل های اثر گذاری هورمون پاراتیروئید جهت افزایش سطوح کلسیم خون، کلیه هاست. در کلیه ها، هورمون پاراتیروئید سه عملکرد در جهت افزایش سطوح کلسیم خون دارد. واحد های عملیاتی کلیوی نفرون نامیده می شوند. نفرون ها عمدتاً لوله های بلند و پرپیچ و خمی هستند که از قسمت های مختلف تشکیل شده اند و خون با عبور از این قسمت ها فیلتر شده و مواد زائد و برخی یون ها و عناصر خود را از دست می دهد. بخشی از این یون ها و مواد که برای بدن مفید هستند در ادامه این لوله بازجذب می شوند که کلسیم یکی از آنها است. هورمون پاراتیروئید در کلیه با اثرگذاری بر بخش هایی از نفرون مستقیماً بازجذب کلسیم را افزایش می‌دهد.

یک اثر مهم تر PTH بر کلیه، مهار بازجذب فسفات است که منجر به کاهش غلظت فسفات در خون می شود. یون های فسفات در واکنش با کلسیم نمک های نامحلول در آب را تشکیل می دهند و کاهش غلظت فسفات در پلاسمای خون، مقدار کلسیم یونیزه شده را افزایش می دهد. سومین اثر مهم PTH بر کلیه تحریک تبدیل شکل غیر فعال ویتامین D به کلسیتریول یا همان شکل فعال این ویتامین است که در گردش خون آزاد می شود. پیش ماده تولید کلسیتریول خود در کبد تولید می شود. این شکل از ویتامین D که بیشتر عملکرد یک هورمون را دارد، جذب کلسیم از غذا در روده کوچک را تحریک می کند.

پیامد های اختلال عملکرد غدد پاراتیروئید چیست؟

اختلال در عملکرد غدد پاراتیروئید عمدتاً خود را به صورت افزایش یا کاهش در تولید هورمون پاراتیروئید نشان می دهد. تولید بیش از حد هورمون پاراتیروئید ناشی از پرکاری پاراتیروئید به دلایلی مانند ابتلا به آدنوم، هیپرپلازی یا سرطان پاراتیروئید باعث افزایش شدید تولید کلسیم در بدن و بروز حالتی بنام هیپرکلسمی می شود. در این شرایط فرد مستعد ابتلا به پوکی استخوان، سنگ های کلیوی و بیماری های قلبی عروقی خواهد بود.

تولید کمتر از حد هورمون پاراتیروئید ناشی از کم کاری پاراتیروئید عمدتاً در شرایطی مانند ابتلا به عوارض پس از عمل پاراتیروئید و تیروئید و رشد ناکامل یا عدم رشد غدد پاراتیروئید روی می دهد. این حالت هیپوکلسمی نام دارد. در این شرایط فرد دچار اختلالات عصبی و عضلانی- اسکلتی می شود.

دکتر ابراهیمی نیک متخصص و فلوشیپ فوق تخصصی رادیولوژی